‘Ik noem mezelf een fotosoof’

Interview Else Kramer

In het begin werd Else Kramer (43) ontzettend uitgelachen als ze vertelde dat ze training in smartphonefotografie gaf. ‘Dat is toch geen camera, meisje’, zeiden ze dan. Inmiddels is die scepsis vrijwel verdwenen en heeft ze zelfs concurrenten. ’Heel gezond’, noemt Kramer dat.

Tekst: Madelon Meester Foto’s: Sanne De Wilde

‘Zullen we even naar een café gaan?’, vraagt Else Kramer vrijwel direct als ik haar grote werkruimte in het Rotterdamse Scheepvaartkwartier aan de Maas betreedt. De felle zonnestralen die door de dakramen in het hoge puntdak vallen, verlichten de grote, opgeruimde ruimte. In stellagekasten staat een fortuin aan Lego – kastelen, garages, politiewagens, boten en talloze poppetjes. ‘Ik zit al de hele dag binnen. Ik voel me helemaal… pfff.’ Of ze daar vaker last van heeft? Ze knikt hevig. ‘Laatst vroeg iemand: heb je ADHD? Nou, dat niet, maar ik heb wel veel energie. Ik moet bewegen, anders word ik gek.’

Kramer – kort blond haar dat alle kanten opspringt, heldere blauwe ogen, stralende lach – is een tikkeltje rusteloos, ontzettend enthousiast en vooral héél leergierig en geïnteresseerd in alles om haar heen. Haar versnipperde cv is daarvan het bewijs. Ze studeerde filosofie, wiskunde en Theorie der Muziek op het conservatorium en had veel uiteenlopende banen. Zo werkte ze op advocatenkantoren en als bureaucoördinator van de jonge socialisten bij de PvdA.

Steeds rolde ze er toevallig in. Dan werd ze door iemand benaderd met de vraag of ze bij hen zou willen komen werken, en steeds dacht ze na een jaar: dit is het niet. De traagheid waarmee organisaties veranderden, ergerde haar. ‘Dan kwam ik ergens binnen en dacht: dit kan veel handiger. Als dat dan niet meteen gebeurde, raakte ik enorm gefrustreerd.’

Het was in 2006 dat ze besloot ‘een zwart gat voor zichzelf te creëren’. Ze zegde haar baan op en kocht een eenvoudige Olympus compact camera. ‘Op een gegeven moment zei mijn vriend: die foto’s van jou zien er redelijk goed uit. We gaan een spiegelreflex voor je kopen.’ Kramer ging naar de Woonbeurs in Amsterdam om haar nieuwe speeltje uit te proberen, zette de foto’s op de toen net nieuwe fotosite Flickr en de volgende dag had ze al een mail van de Woonbeurs: we willen je foto’s kopen, hoeveel kost dat? Op dat moment realiseerde ze zich: ‘oké, hier kan ik iets mee’.

Aanvankelijk schoot ze voor een prikje in opdracht van vrienden en bekenden, maar al snel werd haar klantenkring groter en kon ze zichzelf portret- en reportagefotograaf noemen. Tegelijkertijd zag ze dat steeds meer mensen spiegelreflexcamera’s kochten, maar ‘volstrekte but foto’s’ maakten. Toen de smartphone opkwam, was ze dolgelukkig. In de eerste plaats omdat ze nu weer echte straatfotografie kon bedrijven – je telefoon heb je immers altijd op zak. Maar wat ze ook dacht: als al die mensen met hun spiegelreflexen nou eens wisten wat ze met de camera van hun smartphone konden…

Cursus smartphonefotografie
In het begin werd ze ‘ontzettend uitgelachen’ toen ze met een cursus smartphonefotografie kwam, met name door mannen. ‘Die zeiden: dat is toch geen camera, meisje. Daar kun je helemaal niets mee.’ En natuurlijk, zegt Kramer, ‘als je een enorme advertentie voor langs de A13 wilt maken, heb je niet genoeg aan een smartphone, maar voor een foto op een website wel. Met een spiegelreflex kun je andere dingen, maar dat betekent niet dat het één beter of slechter is.’

Drie jaar geleden voelden de samenstellers van de Campus een duidelijke behoefte bij de redacties om smartphones te kunnen inzetten als journalisten de straat opgaan. Ze smokkelden Kramer binnen in het aanbod, en inmiddels is haar training smartphonefotografie een klassieker geworden.  ‘Het is natuurlijk niet de bedoeling dat De Persgroep alle fotografen ontslaat, maar er moet wel gekeken worden naar een nieuw verdienmodel’, zegt ze. ‘Er ligt een enorme druk op de traditionele media, er moet flink bezuinigd worden en tegelijkertijd is er meer beeld nodig voor online. Hoe ga je dat oplossen? Eén van de manieren is om schrijvende journalisten ook te laten fotograferen en filmen.’

In haar training richt ze zich op de techniek maar ook op ‘anders kijken’. ‘Je kunt foto’s maken die technisch nog zo perfect in elkaar zitten, maar toch helemaal dood zijn.’ Met opdrachten als: ga stilte fotograferen, probeert ze ervoor te zorgen dat de deelnemers hun eigen kaders loslaten en hun creativiteit de vrije loop laten.

Enthousiasme
Soms lijkt het alsof Kramers gedachten sneller gaan dan dat ze praten kan; ze spreekt op hoog tempo en maakt veel zinnen niet af. Met name als het gaat over nieuwe technologische ontwikkelingen, is ze nauwelijks te remmen. Haar geestdrift en het feit dat ze mensen makkelijk kan enthousiasmeren, zijn misschien wel haar grootste kracht. ‘Else is een zeer vlotte, toffe madame’, luidt de feedback van een van de deelnemers van vorig jaar. ‘Ik kan dingen die complex zijn heel laagdrempelig maken’, zegt ze zelf, ‘en daar gaan mensen snel in mee.’

Dat doet ze bijvoorbeeld door ‘spelenderwijs’ les te geven. ‘Ik geloof niet in onwijs lang zenden. Ik laat de deelnemers dingen doen. Als ik bijvoorbeeld begin met het onderdeel over portretfotografie, laat ik de deelnemers eerst selfies maken. Op die manier zijn ze aan het experimenteren, komt de boel een beetje los, wordt er gelachen, maar ze zien ook: van onder zie ik er heel anders uit dan van boven. En als ik zo in het licht sta, zie ik er niet al te best uit.’ Op die manier onthouden de deelnemers volgens Kramer de informatie beter dan wanneer ze met een powerpoint zou komen aanzetten, én ze hebben plezier in het proces. ‘Daardoor is de kans groter dat ze het geleerde in de praktijk brengen.’

Het speelse karakter van Kramer is ook terug te zien in de manier waarop ze Lego inzet. ‘Ik was cursussen aan het maken en dacht: ik wil iets uitbeelden, maar ga geen modellen inhuren. Ik wilde foto’s die universeel zijn, waarmee je van alles kunt uitleggen en die niet snel dateren. Wat kan ik doen?’ Ze vond de oplossing in Lego en het sloeg meteen aan bij mensen, zegt ze. ‘Het is abstract, mensen kunnen erin projecteren wat ze willen en het is een vehikel voor hun fantasie. Daarbij vind ik het ontzettend leuk om Lego te kopen en ermee te spelen.’ Inmiddels heeft ze al zo’n 10.000 euro uitgegeven aan de gele mannetjes.

Workaholic
Naast de meer dan tien verschillende trainingen die Kramer geeft, spreekt ze geregeld over ‘visuele communicatie’ bij bedrijven en op conferenties. Of dat allemaal in één werkweek past? ‘Ik werk best hard’, zegt ze lachend, ‘in elk geval wel 50 uur per week. Maar wat is werk hè? Telt informatie lezen als werk, bijvoorbeeld? Ik heb de mazzel dat ik heel gelukkig word van nieuwe dingen uitproberen en uitpluizen. Ik zie best veel mensen om heen van wie ik denk: jeetje man, je bent nog niet dood! Snap je wat ik bedoel? Mensen die zoiets hebben van: dit is het dan. Dat vind ik echt verdrietig en moeilijk te accepteren. Je hoopt toch dat iedereen een beetje joie de vivre houdt.’

En dan is er nog haar boek over de visuele revolutie, waar ze op dit moment aan schrijft en waarvan ze hoopt dat ze het dit jaar nog afkrijgt. ‘Wat betekent het dat we steeds meer in plaatjes communiceren?’, is de vraag die ze hierin stelt. ‘Het maakt alles heel persoonlijk. Als ik een interview met iemand heb, googel ik die persoon gelijk. Wat betekent dat voor ons, voor bedrijven en voor hoe we de maatschappij inrichten? Er zitten positieve kanten aan, maar ook negatieve. Siemens heeft bijvoorbeeld een patent aangevraagd op een lens die je in je oog kunt plaatsen en die foto’s maakt, over een paar jaar is die er. Je privacy komt met dit soort ontwikkelingen in het gedrang, tegelijkertijd is het fantastisch dat er in dictaturen door burgers gefilmd en gefotografeerd kan worden. Dus: waar moeten we op gaan letten qua privacy-issues? Wat moet er veranderen? En waar liggen er kansen?’

Dit is het punt waar het denken in beeld en haar achtergrond als filosoof samenkomen. ‘Fotosoof’ is de term die ze er zelf voor heeft bedacht. ‘Het beschouwen op onze manier van kijken en op onze manier van communiceren, wordt steeds belangrijker in mijn werk. Daar denk ik over na, schrijf ik over en organiseer ik projecten omheen.’ Ze lacht. ‘Dat is echt superleuk!’

En daarnaast is er nog zó veel dat ze wil doen, zegt ze. Zo houdt ze zich nu bezig met digital learning. ‘Voor De Persgroep ben ik aan het kijken hoe we online-trainingen kunnen opzetten voor journalisten. Je kunt mij bijvoorbeeld elke keer terugvragen om een programma te geven, maar je kunt de training ook opnemen en vervolgens online aanbieden. Dat is een veel betere investering. In die zin maak ik mezelf werkloos’, zegt ze lachend. Maar ach, dan verzint ze wel weer een nieuw project.

 Else Kramer (43)

• Studeerde filosofie aan het King’s College in Londen en wiskunde aan de Universiteit van Amsterdam
• Volgde een opleiding Theorie der Muziek aan het Conservatorium in Amsterdam
• Sinds 2006 portret- en reportagefotograaf en fotografietrainer
• Sinds 2013 adviseur, trainer en spreker over visuele communicatie
• Richt in 2014 het bedrijf Visual Revolutionaries op
• Woont samen met haar man en dochter (9) in het Rotterdamse Scheepvaartkwartier.